Witamina A - strażnik żywego organizmu

Już w starożytności ludzie odkryli zbawienny wpływ wit. A na organizm. Dowiedli, iż częste spożywanie wątroby zwierząt prowadzi do złagodzenia objawów tzw. „kurzej ślepoty”, czyli pogorszenia się wzroku po zmroku, przy sztucznym świetle. Kurza ślepota jest jednym z wiodących objawów niedoborów wit. A, choć nie dowiedziono, jakoby występowała u zwierząt.

Witamina A odpowiada za dobry wzrok. Witamina A odpowiada za dobry wzrok. Źródło: Shutterstock

Wit. A jest najwcześniej odkrytą substancją witaminową. Badania nad nią wykazały, że jest niezbędna do wzrostu zwierząt laboratoryjnych, dlatego przez naukowców została ochrzczona „strażnikiem żywego organizmu”.

W XX wieku odkryto, że barwnik roślinny o nazwie beta-karoten w wątrobie przekształca się w substancję wykazującą aktywność wit. A. Dalsze badania doprowadziły do opracowania teorii, iż w przyrodzie istnieje wiele substancji o różnej budowie chemicznej, jednak identycznym działaniu, które można łącznie nazwać witaminą.

Podstawową formą witaminy A jest retinol. Podobną aktywność wykazują także pochodne tego związku: kwas retinowy, retinal. Kolejną ważną grupą są karotenoidy, a wśród nich karoteny, które potocznie nazywamy prowitaminą A. Występują one głównie w roślinach, jako barwnik (marchew, pomarańcza, pomidor), ale także zwierzęta zawdzięczają im kolorowe ubarwienie (ptaki, owady). Karotenoidy odpowiadają też za widzenie tych pięknych barw, wpływając na jakość i percepcję wzroku.

Witamina A odpowiada za:
  • prawidłowy wzrost, rozwój i różnicowanie tkanki nabłonkowej i kostnej
  • procesy rozrodcze: spermatogenezę, rozwój łożyska, wzrost zarodka
  • prawidłowy wzrok
  • syntezę hormonów nadnerczy
  • wydzielanie tyroksyny z tarczycy
  • powstawanie krwinek czerwonych
  • reakcje immunologiczne
  • stanowi silny przeciwutleniacz

Warto pamiętać, że wit. A jest substancją słabo odporną na ciepło, światło i tlen. W procesie smażenia i gotowania część wit. A traci swoje działanie, dlatego najwięcej tej witaminy zawierają nieprzetworzone produkty.

Witaminę A można znaleźć głównie produktach pochodzenia zwierzęcego: mięsie ryb, oleju z wątroby ryb (tran), w mięsie ssaków (zwłaszcza wątróbka), jajach, w mleku i jego przetworach. Produkty pochodzenia roślinnego zawierające witaminę A to głównie owoce i warzywa o żółtym i czerwonym zabarwieniu, a także zielone liście warzyw. Witaminy tej dostarczą na pewno: marchew, dynia, szpinak, pomidory, zielony groszek, brokuły. Wymienione źródła wit. A są bezpieczne dla kota, produkty pochodzenia roślinnego powinny mimo wszystko stanowić jedynie uzupełnienie diety, a nie stać się jej podstawą.

Warto wiedzieć, że niedobory tej witaminy bardzo często pojawiają się w przypadku diety ubogiej w mięso, oraz gdy podstawowym jej składnikiem jest ryż. Niedobór witaminy A bardzo szybko powoduje pierwsze objawy. Może to być suchość skóry, nieprawidłowe rogowacenie naskórka. Mogą również pojawić się problemy z oczami, takie jak zmiany w błonach śluzowych oczu, upośledzenie działania gruczołów łzowych, suchość spojówek a nawet utrata wzroku. Analogiczne zmiany dotyczą innych śluzówek, na przykład układu oddechowego czy pokarmowego. Innymi objawami niedoboru jest zahamowanie wzrostu, występowanie biegunki czy brak apetytu.

Nadmiar wit. A prowadzi do zatrucia organizmu, a w konsekwencji do wielu poważnych zmian w jego funkcjonowaniu, czasem nawet nieodwracalnych. Na przykład mięso zwierząt polarnych zawiera toksyczną dla innych ssaków dawkę wit. A. W historii udokumentowano nawet przypadek śmierci człowieka, który w ekstremalnych warunkach był zmuszony zjeść mięso psów polarnych.

Objawy nadmiaru witaminy A:
  • wzrost ciśnienia czaszkowego
  • wymioty
  • nudności
  • zaburzenia koordynacji mięśniowej
  • zaburzenia pracy wątroby
  • niedobór wapnia
  • bóle stawów