Psie nastroje pod lupą

Wiosna przepędza depresję? Krótki dzień, brak słońca i zimno nastrajają nas melancholijnie i pesymistycznie. Nasi czworonożni pupile niezależnie od pory roku mogą cierpieć na podobne nastroje. Kiedy sprawa zmienionego zachowania psa powinna nas zaniepokoić, kiedy powinniśmy zareagować, jakie zachowania można uznać za chwilową niedyspozycją, jakie zaś za początek poważnych problemów?

Źródło: Shutterstock

Problemy z prawidłowym zachowaniem zdarzają się nie tylko ludziom...

Odkąd człowiek posiada zwierzęta do towarzystwa, naukowcy proponują rozmaite wyjaśnienia zaburzeń w zachowaniu i ich leczenie. Podstawowym pytaniem jest przyczyna pojawienia się zaburzeń: czy stanowią one wyraz nieodwracalnej wady genetycznej, czy też są wynikiem procesu wywołanego przez środowisko i warunki życia. Pierwszą osobą, która zajęła się zagadnieniami zoopsychiatrii był francuski doktor Fernand Mery. Dziś, medyczne podejście do takich zaburzeń stanowi pełnoprawny dział medycyny weterynaryjnej.

Dawniej opierano się o poglądy wielkich filozofów takich jak Kartezjusz, który uznawał, że organizm zwierzęcia funkcjonuje jak maszyna, niezdolna do uczuć i myśli. Zgodnie z tym twierdzeniem wszystkie zaburzenia zachowania należało więc uznawać za zmiany w obrębie mózgu, niemożliwe było aby zachowanie zwierząt było wynikiem strachu, stresu, nudy itp.

Dzisiaj wiemy, że pewne cechy u psów są dziedziczone z pokolenia na pokolenie i wychowanie czy środowisko życia wpływają na nie w niewielkim stopniu, inne zaś są wręcz kształtowane przez czynniki zewnętrzne, takie jak kontakt z opiekunem, szkolenie, kontakt z innymi psami. Do takich cech należy niewątpliwie: szybkość uczenia się czy kształtowanie się rodzaju temperamentu

Oznacza to, że na powyższe cechy znaczny wpływ ma środowisko, w jakim pies funkcjonuję, a wśród czynników środowiskowych determinujących zachowania psa, główną rolę przypisuje się właścicielowi i jego rodzinie. Mamy zatem realny wpływ na to jak szybko nasz pupil pojmie i dostosuje się do zasad jakie ustanowimy, to my decydujemy również czy nasz psiak będzie spokojny i opanowany czy nerwowy i histeryczny 

Najczęściej popełniane błędy…

Negatywny wpływ na zachowanie psa mają takie działania, jak: ograniczenie ruchu, ograniczanie dostępu do pokarmu, używanie wobec zwierzęcia przemocy fizycznej, ograniczenie lub brak przyjacielskiego kontaktu z człowiekiem. Powodują one zachwianie równowagi zarówno fizjologicznej, jak i emocjonalnej, a w konsekwencji wywołują zachowania nieprawidłowe, wśród których najczęściej występują zachowania bez związku z kontekstem sytuacji (tzw. aktywność zastępcza), które mają na celu samouspokojenie. Są to:

  • częste wylizywanie się, prowadzące do powstania ran najczęściej zlokalizowanych w okolicy nadgarstka, stępu, nasady ogona, na lewym boku
  • nadmierne spożycie pokarmu, nadmierne picie
  • gonienie i gryzienie własnego ogona

Kiedy powinno nas zaniepokoić dziwne zachowanie psa?

Wczesne wykrycie, jest jedynym warunkiem zwiększenia szans wyleczenia psa. Obserwując zachowanie psa należy zwracać uwagę na cztery proste reguły: Czy zachowanie się powtarza? Tylko wtedy ma ono znaczenie kliniczne. Pierwsza obserwacja powinna tylko wzbudzić czujność. Należy zaobserwować częstość występowania zachowania, a także okoliczności, w jakich się pojawia (godzina, długość trwania,co je poprzedziło, jak się skończyło

Czy pies przejawia zachowanie nie mające związku z sytuacją, np. nie można ustalić związku pomiędzy tym, co pies robi, a okolicznościami, jakie wywołują to zachowanie. Np. pies zaczyna się kręcić wokół własnej osi, gdy jesteśmy z nim sami i np. czytamy gazetę.

Czy pies sprawia wrażenie jakby nie dostosowywał swojego zachowania do otoczenia- albo mamy wrażenie jakby nie zdawał sobie sprawy z tego, co dzieje się wokół (mówisz do niego, a on nie reaguje), albo upiera się przy swoim, nawet wówczas, gdy robi sobie krzywdę (np. drapie ziemię lub ścianę, choć jego łapy i pysk krwawią).

Czy pies przejawia reakcje agresywne w stosunku do ludzi, znanych lub nieznanych, dorosłych lub dzieci, itd. Mało istotne, przeciwko komu jest skierowane zachowanie agresywne. Ich obserwacja powinna zawsze prowadzić do konsultacji z lekarzem weterynarii. Pamiętajmy też, że agresja zaczyna się już od fazy groźby, a więc warczenia i jeżenia sierści.

Przykład: pies i petarda

Aby zrozumieć, jak kształtuje się u zwierzęcia stres, warto posłużyć się przykładem psa, który po raz pierwszy został narażony na dźwięk wybuchu (np. racy, petardy). Jego natychmiastową odpowiedzią jest lęk: podskakuje, ucieka, akcja serca i czynność oddechowa ulegają przyspieszeniu. Kiedy oddali się z miejsca zadziałania bodźca, zmniejsza się stan jego napięcia. Patrzy i węszy w kierunku miejsca wybuchu, zbliża się do niego powoli, aż podejdzie do szczątków petardy i w końcu położy się w niewielkiej odległości. W ten sposób pies reaguje na gwałtowny bodziec unikając kontakt  z nim, po czym wraca do równowagi. Takie zachowanie jest całkowicie normalne jako zachowanie adaptacyjne.

Natomiast w takich samych warunkach pies może też ukrywać się przez długi czas, a później reagować przerażeniem na najmniejszy hałas lub ruch wokół siebie. Kiedy wreszcie decyduje się wyjść ze swojej kryjówki, nadal jest bardzo spięty. Jego reakcja utraciła funkcję adaptacyjną: pies nie wrócił do równowagi, choć nic mu się nie stało.

Podsumowując, można stwierdzić, iż normalne zachowanie stanowi ściśle ograniczoną do sytuacji odpowiedź i prowadzi do stanu równowagi fizjologicznej i emocjonalnej zwierzęcia. Mówimy wówczas o homeostazie. Zachowanie, które nie ma takiego charakteru, nie jest zachowaniem adaptacyjnym i może być uważane za patologiczne.

Zaburzenia zachowań

Obserwowane są bardzo często jako zachowania odbiegające od tzw. normy. Jest to pojęcie płynne i mało ścisłe, gdyż to co dla jednych może być w zachowaniu psa nienormalne dla innych może być wręcz pożądane (np. ciągłe szczekanie: w mieście, w bloku staje się dla nas niezrozumiałe,  na wsi, na podwórzu jest interpretowane jako odstraszanie intruzów). Często zachowanie psa może się zmienić pod wpływem silnego stresu na skutek np. zmiany właścicieli, porzucenia psa, oddania do schroniska czy hotelu. Problemy z "psimi manierami" mogą pojawić się już w wieku szcenięcym lub ujawnić się u dorosłego osobnika. 

Problemy maluchów
 Problemy pojawiające się u psów w wieku szcenięcym noszą wspólną nazwę zaburzeń rozwojowych, dotyczą one zaburzeń fazy tworzenia się zachowań. Można podzielić je na trzy grupy, z których każda odpowiada błędowi w przebiegu zasadniczej fazy rozwojowej. I tak około 8 tyg. życia, z chwilą gdy psiak przybywa do nowej rodziny i jest lękliwy, boi się wychodzić, je tylko nocą, nie śpi w dzień mówimy o tzw. syndromie ograniczenia bodźców zmysłowych, z kolei gdy szczenię atakuje swoje rodzeństwo, matkę, ludzi, nie poddaje się karom mówimy o tzw. zaburzeniu zachowań społecznych. Trzecią grupę stanowią zaburzenia związku przywiązania tj. lęk separacyjny (szczenię wszędzie chodzi za jednym z domowników i traci z nim kontakt wpada w panikę, może demolować i niszczyć otoczenie. Po powrocie osoby przejawia szaloną radość), depresja na skutek zbyt wczesnego odłączenia od matki i rodzeństwa.

Zaburzenia w komunikacji u dorosłego psa

Ich przyczyną, są zaburzenia w komunikacji społecznej, które szybko wywołują lękliwość. Typy zaburzeń: socjopatia między psami, pomiędzy człowiekiem i psem, lęk wynikający z derytualizacji.

Można bardzo skutecznie zapobiegać tym zaburzeniom i łatwo to zrobić. Wystarczy przestrzegać zasad społecznych rządzących psim światem.wprowadzając zasady współżycia zapewniające właścicielowi pozycję dominanta, uniknie się wystąpienia socjopatii.

Zaburzenia nastroju

Nastrój można określić jako system ukierunkowujący reakcje osobnika na zmienność środowiska i prowadzący do odczuwania silnych emocji lub przeciwnie - do słabej wrażliwości na bodźce. Nastrój psa jest zależny od jego stanu fizjologicznego, łączy reaktywność niezbędną do przeżycia z fazami oszczędzania organizmu. Zaburzenia nastroju z jakimi możemy się spotkać to m.in:  depresja ostra (objawy to np.: anoreksja, apatia, senność; często stanowi bezpośrednią reakcję na stres) przewlekła (skomlenie, niezachowywanie czystości, anoreksja na przemian z bulimią; jest to ostateczna forma nieleczonego stanu lęku) oraz sezonowa (znacząca bezsenność, nieprzewidywalna agresywność, zawieszania na długo wzroku w jednym punkcie).

Zaburzenia lękowe u dorosłego psa to zwykle zespół spowodowanych stresem reakcji, które pojawiają się, chociaż nie miała miejsca żadna agresja wobec zwierzęcia. O zaburzeniach lękowych mówimy, gdy wszystkie typowe dla stresu zachowania (ucieczka, panika, agresja) i objawy organiczne ( biegunka, wymioty) występują łącznie. Możemy rozróżnić dwa rodzaje zaburzeń lękowych: fobie oraz lęki. Fobie stanowią łagodniejszą, a pies nimi dotknięty może być skutecznie leczony. Natomiast lęki znacznie głębiej zmieniają jego zachowanie.

Niezależnie od rodzaju zaburzeń, pamiętajmy, że przejawiający je pies cierpi i niezwykle ważna jest specjalistyczna pomoc terapeuty, który odpowiednio zaklasyfikuje problem naszego pupila i dobierze właściwą  terapię.

Biologiczne leczenie zachowań:

Alternatywą dla terapii jest leczenie farmakologiczne lekami psychotropowymi, hormonami, feromonami syntetycznymi, analeptykami. Leczenie działające bezpośrednio na mózg, np. lobotomia, przecięcie konarów węchowych, dziś nie jest stosowane. Coraz popularniejsze staje się z kolei stosowanie specjalnie skomponowanych diet, czy medycyna alternatywna jako środki mogące realnie wpłynąć na wyeliminowanie problemów z zachowaniem. Zmienione czy nietypowe zachowanie niekoniecznie musi oznaczać problem natury psychicznej, często jest to objaw wielu chorób.

Nietypowe zachowania związane z zaburzeniami organicznymi

 Właściciel, który troszczy się o zdrowie swojego zwierzęcia powinien wiedzieć, że zmiana zachowania bywa pierwszym objawem większości chorób psa. oto przykłady:

- Guz, obrzęk, ropień, zator mózgu - możliwe objawy to: depresja, „łapanie much”, zawroty, brudzenie w pomieszczeniu

- Dysfunkcja tarczycy - depresja chroniczna, lęk

- Nadmierna produkcja hormonów k.nadnerczy - depresja chroniczna

- Utrata węchu - ostra depresja

- Zapalenie zatok okołodbytowych - socjopatia między psami (dotknięty chorobą pies, jest atakowany przez inne psy z powodu zmiany wydzielanych feromonów)


ŹRÓDŁA: Allnot-Perronin, Arpaillange C.: Encyklopedia PIES, Wydawnictwo DELTA, Warszawa; Rousselet- Blanc P.: PIES. Polska Oficyna Wydawnicza BGW,1993;