Celiakia u zwierząt - objawy, diagnoza i leczenie

Obok problemów dermatologicznych, schorzenia układu pokarmowego stanowią najliczniejszą grupę przypadków w codziennej pracy lekarzy weterynarii, którzy zajmują się chorobami psów i kotów. Jedną z takich chorób jest celiakia, czyli choroba trzewna, która spowodowana jest nietolerancją glutenu. To schorzenie mające podłoże genetyczne, które uwarunkowane jest występowaniem określonej mutacji genów. 

Choroby układu pokarmowego u psów i kotów

Choroby przewodu pokarmowego u zwierząt to zaburzenia, które doprowadzają do upośledzenia trawienia, wchłaniania albo transportu pokarmu przez żołądek i jelita. Prawidłowe funkcjonowanie układu trawiennego jest konieczne do właściwego rozwoju organizmu psów i kotów. Proces trawienia zaczyna się w jamie ustnej oraz przełyku, gdzie rozkładowi ulega część węglowodanów. Następnie w żołądku proces trawienia białkowych składników pokarmowych rozpoczynają soki trawienne. Zostają one rozłożone na krótkołańcuchowe aminokwasy i polipeptydy, które zostaną wchlonięte do krwioobiegu. Substancje te następnie trafiają do wątroby, która odgrywa bardzo ważną rolę w metabolizmie składników wchłoniętych z jelit oraz w trawieniu tłuszczy. Z kolei sole żółciowe wydzielane do dwunastnicy ułatwiają pracę enzymom trzustkowym. To co zostaje w świetle jelita, to niestrawione resztki pokarmowe, a także substancje, które po uformowaniu tworzą kał.

Czynniki warunkujące zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego to: rasa, wielkość zwierzęcia oraz czynniki genetyczne. Choroby układu trawiennego często dotyczą psów, które mają nawyk zjadania odpadków w trakcie spaceru. Wpływ ma także złej jakości karma, nagłe zmiany pokarmu lub nadmiar określonego składnika. 

Rodzaje nietolerancji pokarmowej

Nietolerancja pokarmowa jest to nietolerowanie niektórych składników diety przez psa lub kota i ma również związek z alergią. Jednak w tym przypadku nie cały układ odpornościowy jest za taki stan odpowiedzialny, mimo że problem nietolerancji pokarmowej objawia się w jednym oraz drugim przypadku przez problemy w przewodzie pokarmowymco może być bardzo bolesne dla zwierzęcia, gdyż jedzenie nie jest właściwie strawione. Wiele zwierząt z nietolerancją pokarmową reaguje niespokojnie oraz wyraźnie pokazuje opiekunowi, że nie czuje się dobrze. Dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na objawy, które zwierzę wykazuje, aby wcześnie wykryć nietolerancję pokarmu.

Celiakia będąca jedną z najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych może pojawić się w 3 rożnych postaciach:

  • klasyczna - ujawnia się wcześnie, nawet u 4 - 7 miesięcznych zwierząt. Początkowe objawy obejmują układ pokarmowy i jest to zwykle przewlekła biegunka, a także bóle brzucha i wzdęcia oraz powiększony jego obwód. Następnie na skutek odwodnienia i niedożywienia organizmu pojawiają się zaburzenia wzrostu o rozwoju fizycznego zwierzęcia i niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza,
  • nietypowa - w tej postaci dolegliwości ze strony układu pokarmowego są niewielkie lub wcale nie występują, mimo widocznego w badaniu endospokowym zaniku kosmków śluzówki jelita, co jest typowym symtomem dla celiakli. Zwierzę traci apetyt, co powoduje spadek wagi, a u kociąt i szczeniąt spowolniony rozwój. Pojawiają się zmiany skórne, zaburzenia układu krwiotwórczego oraz podrażnienia błoń śluzowych jamy ustnej. Niedostateczna podaż wapnia powoduje problemy kostno-stawowe. Mogą wystąpić zaburzenia czynności wątroby oraz podwyższone stężenie cholesterolu we krwi. Wymienione symptomy mogą ulec nasileniu, jeżeli jednocześnie występować będzie infekcja bakteryjna lub wirusowa oraz w przypadku naruszenia tkanek miękki, np. na skutek zabiegu chirurgicznego. Postawienie diagnozy w tej postaci jest znacznie trudniejsze, niż w przypadku postaci klasycznej,
  • bezobjawowa - nazywana także celiakią utajoną. Mimo klinicznych symptomów choroby, badanie laboratoryjne pozwala wykryć w surowicy krwi swoiste przeciwdziała. To kluczowy element diagnostyki, w przypadku gdy nie ma typowych objawów choroby. Mogą się one jednak pojawić w wyjątkowych okolicznościach, takich jak ciąża, długotrwały stres czy ostre infekcje. Wtedy schorzenie może mieć nagły przebieg, ale może również przebiegać stopniowo. W tej postaci kosmki jelitowe mogą ulegać zanikowi albo mogą być prawidłowe. 

Na czym polega celiakia

Celiakia to schorzenie, które polega na nietolerancji glutenu. Gluten to mieszanina białek, które występuje w zbożach. Jednak znajduje się on nie tylko w bułce lub chlebie, ale także w psiej karmie, zarówno przemysłowej jak i tej przygotowywanej w domu. Niektóre z tych białek w pewnych przypadkach mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia zwierząt. Są to białka pszenicy - gliadyna, żyta - sekalina, jęczmienia - hordeina i owsa - awenina. Psy zdrowe przyswajają gluten bez problemu, natomiast osobnika cierpiące na celiakię mają poważne problemy zdrowotne. 

Gluten wyzwala w organizmie zwierzęcia reakcję immunologiczną, która skierowana jest przeciwko własnym tkankom. Zaczyna się ona w chwili kontaktu glutenu z błoną śluzową żołądka i powoduje jego rozpad na białka wywołujące alergię. Układ odpornościowy przez nie aktywowany zaczyna produkować antygeny wykazujące zdolność do aktywowania limfocytów. 

Skutkiem tego jest pobudzenie reakcji zapalnej błony śluzowej a to prowadzi do spłaszczenia i w rezultacie zaniku kosmków jelitowych odpowiedzialnych za przyswajanie substancji odżywczych. Wynikiem tego jest drastyczne zmniejszenie powierzchni wchłaniania oraz produkcji enzymów trawiennych a to z kolei powoduje upośledzenie mototryki układu pokarmowego, a także zaburzeniami wchłaniania i trawienia. W wyniku tego składniki odżywcze nie przyswajają się w jelicie cienkim, a przechodzą niestrawione do jelita grubego i zostają wypalone z organizmu. To skutkuje niedoborem składników odżywczych, który jest niebezpieczny dla zdrowia i prowadzi do dolegliwości ze strony układu trawiennego a nawet jego uszkodzenia i chronicznego niedożywienia. 

Objawy celiakli

Objawy celiaki mogą być różne i mieć zróżnicowane natężenie. W zależności od postaci celiakii, wyróżnia się określone objawy. Postać klasyczna cechuje się:

  • bólami i wzdęciami brzucha,
  • utratą masy ciała,
  • niskim wzrostem,
  • biegunką tłuszczową lub wodnistą,
  • spadkiem nastroju, nawet depresją,
  • symptomy niedoborowe, które są efektem zaburzonego wchłaniania, np. powracająca anemia.

Celiakia bezobjawowa:

  • niewyjaśniona niedokrwistość, która wynika z braku żelaza,
  • podwyższony cholesterol,
  • niedorozwój szkliwa zębowego,
  • afty oraz wrzodziejące zapalenie jamy ustnej,
  • chroniczne zmęczenie,
  • uporczywe bóle głowy,
  • bóle kości i stawów, wczesna osteoporoza,
  • problemy skórne, 
  • problemy z płodnością, poronienia.

W przypadku celiaklii ukrytej w przyszłości mogą zanikać kosmki jelitowe.

Diagnostyka 

Do potwierdzenia rozpoznania celiakli niezbędne jest wykonanie specjalistycznych badań oraz biopsje śluzówki jelita cienkiego. Badanie krwi stwierdza obecność swoistych przeciwciał IgA, IgG oraz IgM, a także tTG. Jednak wynik negatywny nie wyklucza celiakli, podobnie jak wystąpienie jednego albo kilku przeciwciał nie jest podstawą do uznania, że zwierzę choruje na celiakię. Ich stwierdzenie jest wskazaniem do wykonania biposji i poddania wycinka do badania histopatologicznego. Badanie to nie tylko potwierdzi chorobę, ale także wykaże stopień jej zaawansowania. W diagnozie celiakli pomocna jest również ocena stężenia kwasu foliowego we krwi, gdyż jego niski poziom może świadczyć o przewlekłych zaburzeniach wchłniania.

Leczenie

Jedynym sposobem leczenia jest wprowadzenie rygorystycznej diety bezglutenowej. Należy wyeliminować wszystkie produkty zawierające nawet śladowe ilości glutenu, gdyż objawy choroby mogą wystąpić nawet po niewielkiej ilości glutenu.

W takim przypadku nie należy przygotowywać posiłków dla zwierzęcia w domu, ponieważ nie da się uniknąć wprowadzenia do nich glutenu. Nie można również określić jaka ilość dostała się do jedzenia i jak poważne tego będą skutki. Ponadto wyeliminowanie wszystkich produktów, które zawierają gluten spowoduje niedobór wielu niezbędnych składników odżywczych. 

Najlepszym rozwiązaniem jest wprowadzenie dobrej jakości suchej karmy bezglutenowej, którą można stosować przez całe życie zwierzęcia. Warto pamiętać, żeby w żadnym wypadku nie podawać psu lub kotu resztek z obiadu, ciastek itp. 

Karmy bezglutenowe zawierają mięso drobiowe oraz rybie, a niebezpieczne dla chorych zwierząt zboża, zastępowane są ryżem, kukurydzą lub odpowiednio preparowanymi ziemniakami. Odpowiednie żywienie likwiduje objawy choroby i pozwala odbudować śluzówkę jelit, a także zapewnić prawidłowe wchłanianie substancji odżywczych i utrzymać zdrowie zwierzęcia na optymalnym poziomie.

Ponieważ choroba charakteryzuje się wyniszczającym przebiegiem, diagnozowanie i leczenie należy zacząć możliwie jak najwcześniej. Po wprowadzeniu odpowiedniej karmy już w ciągu kilku tygodni objawy celiakli mogą się zmniejszyć lub całkowicie ustąpić. Z kolei na odbudowę jelit będzie tzeba poczekac kilka miesięcy, a czasem nawet 2 - 3 lata.