Chociaż w środowisku trenerów i behawiorystów sporo się mówi o technikach warunkowania w pracy z psem lekowym, niewielu opiekunów psów wie, co warunkowanie dokładnie oznacza. Poniżej krótka charakterystyka poszczególnych typów warunkowania oraz przykłady sytuacji, w których możemy z nich skorzystać.
Źródło: shutterstock
Warunkowanie klasyczne
Warunkowanie klasyczne to proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji poprzez skojarzenie z bodźcem, który podobną reakcję już wywołuje. Klasycznym przykładem warunkowania klasycznego jest znany eksperyment Pawłowa: za każdym razem gdy zadzwonił dzwonek, psom podawano jedzenie, którego widok wywoływał ich ślinienie się. Po jakimś czasie psy zaczynały się ślinić już na sam sygnał dzwonka. My również warunkujemy nasze psy w ten sposób i to na każdym kroku. Psy, które nie lubią zostawać same w domu, zazwyczaj stają się podenerwowane jak tylko zaczynamy zbierać się do wyjścia wykonując przy tym tak charakterystyczne czynności jak zakładanie kurtki, pakowanie plecaka czy branie do ręki kluczy. Dobrze wiedzą, że za krótką chwilę drzwi za nami zamkną się i czeka je kilka godzin spędzonych w samotności.
Przykładem zastosowania warunkowania klasycznego w pracy z psem lękowym, może być włączanie określonego, spokojnego utworu muzycznego za każdym razem, gdy mamy zamiar zrobić naszemu psu masaż T-Touch, wprowadzający zwierzęta w stan relaksu. Gdy po pewnym czasie słysząc dany utwór pies sam zacznie się uspokajać, możemy zacząć włączać dany utwór za każdym razem, gdy przewidujemy, że pies może wkrótce stać się podenerwowany (przed przyjściem gości lub gdy musimy przyciąć mu pazury). Niezwykle ważne jest jednak, by włączać muzykę ZANIM rozpoczniemy masaż a następnie (gdy uwarunkowanie już nastąpi) ZANIM pies zacznie być podenerwowany. Tylko takie postępowanie gwarantuje bowiem przeprowadzenie całego procesu warunkowania w poprawny sposób i wzmocnienie pożądanego przez nas zachowania a nie, na przykład, lęku zwierzęcia.
Warunkowanie instrumentalne
To proces, w którym reakcja na dany bodziec staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji jakie za sobą niesie. Przykładem warunkowania instrumentalnego jest eksperyment Throndike’a w którym umieścił on kota w specjalnej klatce z dźwignią, przed którą postawił miskę z jedzeniem. Kot, aby otworzyć klatkę, musiał najpierw nacisnąć wspomnianą już dźwignię. Szybko okazało się, że za każdym razem, gdy kot zostawał umieszczony w klatce, naciskał dźwignię w coraz krótszym czasie - nauczył się, że gwarantuje to przyjemną konsekwencję - szybki dostęp do jedzenia.
Warunkowanie instrumentalne może prowadzić do jednego z trzech typów konsekwencji:
- obojętnej wobec przyszłych zachowań, która nie zwiększa ani nie zmniejsza prawdopodobieństwa pojawienia się danego zachowania w przyszłości;
- wzmocnienia, gdzie czynnik wzmacniający nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwa jej wystąpienia;
- kary, gdzie czynnik karzący osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia.
Przykładem warunkowania instrumentalnego z konsekwencją wzmocnienia który znamy „z własnego podwórka”, jest drapanie psa do drzwi wejściowych. Jeśli kilkukrotnie po takim zachowaniu wypuścimy psa do ogródka, jest bardzo prawdopodobne, że zacznie drapać w drzwi za każdym razem, gdy będzie chciał wyjść na zewnątrz. Pracując z psem lękowym, możemy nauczyć go przychodzić do nas za każdym razem, gdy poczuje się niepewnie widząc, na przykład, innego psa. Jeżeli za każdym razem gdy nasz czworonóg zaprezentuje takie zachowanie, będziemy nagradzać go odejściem od źródła niepokoju, pies nauczy się, że to my pomagamy mu w trudnej sytuacji i nie musi już na przykład rzucać się na drugiego osobnika, by odstraszyć go szczekaniem.
Przeciwwarunkowanie
Kluczowym aspektem przeciwwarunkowania jest zastąpienie nieprzyjemnej reakcji emocjonalnej na dany bodziec reakcją neutralną lub przyjemną. Aby technika ta była skuteczna, musimy skojarzyć bodziec wywołujący lęk z czymś, co zwierzę uważa za obojętne lub pozytywne. Jeżeli nasz pies obawia się innych psów, możemy zacząć podawać mu smakołyki gdy tylko inny pies pojawi się w zasięgu jego wzroku. UWAGA! Zawsze musimy rozpoczynać podawanie smaczków gdy nasz pies jest jeszcze spokojny, czyli gdy znajduje się w takiej odległości od innego psa, że nie prezentuje jeszcze żadnych reakcji lękowych. Innym przykładem przeciwwarunkowania, jest wspomniana już sytuacja z zakładaniem przez nas kurtki, co zapoczątkowuje lęk psa przed zostaniem samemu w domu. Jeśli zaczniemy zakładać kurtkę a następnie spacerować w niej po mieszkaniu, zdejmować ją i zakładać ponownie, by - na przykład - obejrzeć w niej telewizję, pies nauczy się, że założenie kurtki nie jest równoznaczne z naszym szykowaniem się do wyjścia z domu. W technice przeciwwarunkowania ważne jest również stopniowe doświadczanie bodźca i zwracanie uwagi na to, by w jego obecności pies cały czas pozostawał spokojny. W przeciwnym razie nie tylko nie pozbędziemy się problemu, lecz możemy sprawić, że stanie się on poważniejszy, niż był na początku.
