Historia kota Filemona

Kot Filemon, obok Kota w butach i postaci z bajek Walta Disneya, jest jednym z najstarszych kotów na świecie. Polskie animacje przedstawiające jego przygody odniosły spory sukces finansowy i artystyczny. Przede wszystkim jednak wychowały kilka pokoleń, pokazując łagodny świat pozbawiony agresji, w którym główny bohater porusza się równie nieporadnie, co małe dziecko.

Pomnik - rzeźba kota Filemona w łódzkim Muzeum Kinematografii. Pomnik - rzeźba kota Filemona w łódzkim Muzeum Kinematografii. Źródło: FORUM / Michał Tuliński

Jak Filemon z Bonifacym
Główni bohaterowie kreskówki to dwa koty – Filemon i Bonifacy. Filemon jest małym, białym kotkiem o dużych zielonych oczach, który nieustannie chce się bawić i poznawać świat. Bonifacy natomiast to czarny, stary i leniwy kocur, przez całe dnie wylegujący się na piecu. Eskapady i przygody Filemona ułatwia fakt, że akcja bajki toczy się na wsi, mieszka tam wiele innych zwierząt, wokół gospodarstwa jest mnóstwo interesujących miejsc. Niestety przez swoją nieposkromioną ciekawość malec często wpada w tarapaty, z których zawsze ratuje go Bonifacy. Stary zwierzak jednak dzięki tej przyjaźni przeżywa drugą młodość.

Marek Nejman, scenarzysta filmów o kocie Filemonie. Źródło: FORUM / K. Żuczkowski

Twórcami opowieści o dwóch niezwykłych kotach byli Marek Nejman i Stanisław Grabowski, którzy założyli na początku lat 70. spółkę filmowo-literacką. Wspólnie zrealizowani ponad sto scenariuszy, wydali mnóstwo książek i zdobyli wiele nagród. Ponadto, jak sami mówią, kocich bohaterów wzorowali na sobie – niższy i optymistycznie nastawiony Nejman to Filemon, większy, sceptyczny i stetryczały Grabowski to Bonifacy.

Serial, filmy, książki i prawa autorskie
Serial telewizyjny został zrealizowany w technice animacji rysunkowej w Studiu Małych Form Filmowych Se-ma-for. Był emitowany przez prawie dziesięć lat od 1972 roku do 1981. Pierwsza seria Dziwny świat kota Filemona liczyła 13 odcinków, druga Przygody kota Filemona już 26. Ponadto powstały trzy filmy pełnometrażowe Filemon i przyjaciele, Gwiazdka Filemona, Wielkanoc kota Filemona oraz cykl książek wydawanych także za granicą (m.in. na Węgrzech, w Czechach i w Bułgarii). Popularność bajki przyczyniła się jednak do naruszenia prawa, bowiem wielu producentów towarów skierowanych do dzieci zaczęło nadużywać wizerunku Filemona – powstawały koszulki, kredki, kalendarze czy karma dla zwierząt bez zgody autorów. Mimo że było to jawne łamanie prawa autorskiego, które wiąże się ze stratami majątkowymi, twórcy byli zmuszeni odstąpić od roszczeń. Proces, który chcieli wytoczyć nieuczciwym producentom wyniósłby więcej niż odszkodowanie.

Baśniowy świat czterolatka
Kreskówki z kotem Filemonem adresowane były do dzieci w wieku trzech, czterech lat. Były dostosowane do ich poziomu intelektualnego i możliwości percepcji, a przede wszystkim pomagały im w rozwoju, pokazując świat oczami równie małego, co one, kota. A był to świat łagodny, rodzinny, ciepły i pozbawiony agresji, umiejscowiony w wiejskim gospodarstwie Babci i Dziadka. Na poznającego świat Filemona nie czyhają tu żadne niebezpieczeństwa, otoczony troską starszego kolegi oraz ludzkich opiekunów, może rozwijać się wśród zabaw, figli i żartów, dzięki czemu wszystkim, co dostrzega, jest zachwycony.

Współcześnie nie produkuje się już takich bajek. W ofercie telewizyjnej dla najmłodszych króluje krzykliwość, ordynarność, tempo i agresja. Dzieci nie rozumieją takiego przekazu, co więcej rozdrażnia je on i podprogowo uczy negatywnego obrazu świata. Tymczasem Filemon i Bonifacy wychowali wiele pokoleń, dzięki temu, że pozwalali dzieciom wszystkiego się uczyć pomału. Akcja każdego docinka jest wolna, przygody są naiwne i proste, język niewyszukany – stanowi to całość idealną dla dziecka w wieku trzech, czterech lat.