Dlaczego psy rozwijają zachowania nietypowe?

Nietypowe zachowanie psa jest nie tylko sygnałem choroby czy nadmiernego stresu, ale też może pokazywać właścicielowi, jakie błędy w opiece nad zwierzęciem popełnia. Warto obserwować psa i być wyczulonym na wszelkie zmiany. 

Źródło: Shutterstock

Nietypowym zachowaniem możemy nazywać daną aktywność psa, która nie znajduje się w repertuarze zachowań prezentowanych przez psy w ich naturalnym środowisku lub gdy znajduje się w tym schemacie (tzw. etogramie), lecz wykonywana jest przez psa zbyt często, bądź nie jest wykonywana w ogóle. Przykładem takiego nietypowego zachowania może być połykanie niejadalnych przedmiotów, obsesyjne wylizywanie się aż do powstania na ciele zwierzęcia trudno gojących się ran czy też gonienie własnego ogona.

Równowaga wewnętrzna

Odpowiedź na pytanie o przyczyny przejawiania przez psy zachowań nietypowych jest niestety dość złożona. Głównym winowajcą są tutaj zaburzenia w procesie homeostazy, czyli procesie pozwalającym organizmowi pracować w zrównoważony sposób poprzez odpowiednie dostosowanie procesów fizjologicznych. Homeostaza jest zdolnością organizmu do utrzymania wewnętrznej równowagi, a więc jest warunkiem jego prawidłowego działania i gwarancją zdrowia psychicznego i fizycznego. Jak działa w praktyce? Jeżeli w nocy w pomieszczeniu w którym pies śpi spadnie temperatura, mózg podpowie zwierzęciu zwinięcie się w kłębek, co zapobiegnie utracie ciepła z organizmu. Jeśli psu znacznie spadnie ciśnienie krwi, a nie będzie miał on dostępu do wody, mózg podpowie mu, żeby pobiegał, by serce pracowało szybciej i by krew zaczęła prędzej krążyć w żyłach.

Jeżeli ciało nie jest w stanie utrzymać homeostazy, pojawiają się nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu. Głównymi przyczynami takich zaburzeń są problemy zdrowotne zwierzęcia oraz brak możliwości realizowania przez nie potrzeb należących do grupy nieelastycznych.

Zachowania nieelastyczne to takie, które muszą być przez zwierzę prezentowane dla utrzymania dobrej kondycji psychicznej i fizycznej. Najważniejszym priorytetem dla psa jest potrzeba zapewnienia sobie bezpieczeństwa, a więc przebywania z innymi osobnikami wśród których czuje się pewnie, czy możliwości ucieczki przed niebezpieczeństwem. Kolejną bardzo ważną nieelastyczną potrzebą jest potrzeba jedzenia i picia, co jest niezbędne do przeżycia zwierzęcia. Na trzecim miejscu znajdziemy pielęgnację, z którą związana jest możliwość wypróżnienia się wtedy, gdy jest to konieczne. Kolejną pozycję zajmuje sen, czyli możliwość wystarczająco długiego odpoczynku. Tutaj musimy jednak pamiętać, że aby psy naprawdę dobrze spały, muszą mieć możliwość położenia się w miejscu gdzie czują się bezpiecznie (a więc w miejscu, gdzie nie będą same) i które będzie miało odpowiednią temperaturę.

Skąd wiadomo, które potrzeby są dla naszego psa najważniejsze? Wystarczy się nad tym zastanowić. Pies, który nie będzie czuł się bezpiecznie nie będzie mógł zasnąć, nawet jeśli będzie najedzony, a ten, który będzie głodny nie będzie mógł zasnąć nawet w bezpiecznym miejscu. Reasumując: brak możliwości realizacji wyżej wymienionych potrzeb skutkuje frustracją zwierzęcia i pociąga za sobą bardzo poważne problemy behawioralne.

Pozytywne doświadczenia

Oprócz potrzeb nieelastycznych wyróżniamy również potrzeby elastyczne, czyli elementy behawioru, które nie muszą być obecne w repertuarze zachowań psa dla jego zdrowia psychicznego i fizycznego, ale których obecność jest pożądana. Do tej grupy należą wszelkie zachowania związane z ruchem, zabawą oraz reprodukcją.

Jeżeli psy nie mogą realizować swoich instynktownych potrzeb, priorytetem dla mózgu w obliczu dyskomfortu zwierzęcia jest znalezienie opcji alternatywnej, by „poradzić sobie” w danej sytuacji. Do takich strategii ratunkowych należą właśnie nietypowe zachowania w rodzaju zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, takich jak gonienie własnego ogona, monotonne spacerowanie w tę i z powrotem z jednego kąta boksu w drugi, nieustanne wylizywanie się, zjadanie niejadalnych przedmiotów czy łapanie nieistniejących much. Czasami, jeśli niekomfortowa dla zwierzęcia sytuacja trwa dłużej, mózg decyduje się nawet na czasowe ograniczenie niektórych procesów elastycznych, na przykład pracy systemu rozrodczego; zjawisko to nazywa się redukcją adaptacyjną organizmu.

Jak to wygląda w praktyce? Jeżeli pies nie ma różnorodnej, dobrze zbilansowanej diety, może zacząć zjadać drewno, inne niejadalne substancje lub odchody innych psów, by w ten sposób jego dieta stała się bardziej zróżnicowana. Jeżeli czuje się niepewnie gdy zostaje w domu sam, może rozwinąć się u niego lęk separacyjny, w następstwie którego pies może podczas nieobecności opiekuna obsesyjnie niszczyć należące do niego rzeczy lub próbować za wszelką cenę wydostać się z mieszkania, by być bliżej człowieka, który właśnie z tego mieszkania wyszedł.

Jak już wspomnieliśmy wcześniej, na zaburzenia procesu homeostazy ma również wpływ choroba zwierzęcia. Jakikolwiek ból w organizmie powoduje spadek poziomu serotoniny, co przy długotrwałej sytuacji jest powiązane z konkretnymi problemami behawioralnymi związanymi głównie z agresją, rozwojem zaburzeń obsesyjno- kompulsywnych czy różnych fobii oraz depresją.

Obecnie uważa się, że większość zachowań nietypowych jest albo wynikiem strategii ratunkowych, rozwijanych przez zwierzę jako techniki samozachowawcze (do których należą wspomniana redukcja adaptacyjna czy zaburzenia obsesyjno- kompulsywne) albo jako rezultat nierównowagi substancji chemicznych w ciele wynikających z choroby, a także z powodu porażki technik samozachowawczych.